بخش قابل توجهی از ماشین آلات تولید دارو، قدیمی و مستهلک شده اند/ محدودیت‌های بانکی افزایش هزینه‌ها و اختلال در زنجیره تأمین دارو را ایجاد کرده است

وحید عسکری، فعال حوزه دارو با سابقه فعالیت در شرکت‌های بزرگ دارویی، از چالشهای پیش‌روی این صنعت می‌گوید.

به گزارش صدای صنعتگر، افزایش قیمت ارز، رقابت شرکت‌های داخلی، واردات بی رویه داروهای قابل تولید داخلی، و برنامه ریزی برای نفوذ به بازارهای آفریقا و همسایه، محورهای اصلی این گفت‌وگواست.

مهمترین مشکلات کنونی صنعت دارو در ایران چیست؟

عسکری: تحریمها، نوسانات ارزی، و تأخیر در واردات مواد اولیه به دلیل محدودیت‌های بانکی، تولیدکنندگان را با افزایش هزینه‌ها و اختلال در زنجیره تأمین مواجه کرده است. از سوی دیگر، واردات بیرویه برخی داروها که در داخل قابلیت تولید دارند، بازار داخلی را تحت فشار قرار داده است و باید برای این موضوعات چاره اندیشی کرد.

دلیل افزایش قیمت دارو در ماه‌های اخیر چیست؟

عسکری: افزایش نرخ ارز، هزینه واردات مواد اولیه و تجهیزات پزشکی را چند برابر کرده است. همچنین، برخی تولیدکنندگان به دلیل عدم دسترسی به مواد اولیه باکیفیت، مجبور به استفاده از مواد جایگزین گرانتر شده اند که این موضوع بر قیمت نهایی دارو تأثیر مستقیم گذاشته است و همچنین تورم خرید کالاهای مورد نیاز مانند اقلام تولید دارو و اقلام بسته بندی نیز در این مورد تاثیرگذار بوده است.

چرا شاهد واردات بی رویه برخی داروهای قابل تولید در داخل هستیم؟

عسکری: گاهی سیاست‌های گمرکی و قوانین واردات به درستی تنظیم نمی شوند. برخی شرکتها به دلیل منافع کوتاه مدت، ترجیح میدهند به جای سرمایه گذاری در تولید داخلی، داروهای خارجی را با قیمت پایینتر وارد کنند. این موضوع نیازمند بازنگری در سیاست های حمایتی از تولید داخل است و باید برای ارتقای تولیدات داخلی اقدامات حمایتی بیشتری انجام شود.

ایران برای حضور در بازار دارو آفریقا چه اقداماتی باید انجام دهد؟

عسکری: نخستین شرط، دریافت تأییدیه‌های بین المللی مانند GMP است. باید کیفیت داروها را تا سطح استانداردهای اروپایی ارتقا دهیم و با ایجاد مشارکت های استراتژیک با شرکت‌های اروپایی، بازار هدف را به طور دقیق مطالعه کنیم، بازار داروی کشورهای افریقایی در اختیار چنیدن کشور بیشتر نیست ایران می تواند بخش زیادی از داروهای مورد نیاز کشورهای آفریقایی را تامین کند و برای کشور ارز آوری داشته باشد این ظرفیت نباید مورد غفلت قرار گیرد و باید تجارت دارویی با کشورهای آفریقایی تسهیل شود.

برنامه ریزی برای صادرات دارو به کشورهای همسایه چگونه باید باشد؟

عسکری: کشورهای همسایه به دلیل نزدیکی جغرافیایی و نیازهای مشابه، بازارهای ایده آلی هستند. باید بر تولید داروهای اساسی با قیمت رقابتی تمرکز کنیم و با برگزاری نمایشگاه های تخصصی و ایجاد دفاتر نمایندگی در این کشورها، اعتمادسازی صورت گیرد، همسایگان اطراف ایران بهترین پتانسیل برای صادرات دارو هستند.

چرا ایران باید به صادرات دارو به صورت جدی فکر کند؟

عسکری: صادرات دارو نه تنها ارزآوری بالایی دارد، بلکه موقعیت ایران را به عنوان قطب دارویی منطقه تقویت میکند. با توجه به ظرفیت های تولیدی موجود و نیروی انسانی متخصص، این صنعت میتواند به موتور محرک اقتصاد ایران تبدیل شود و باید از این ظرفیت به درستی استفاده کرد، بخش خصوصی در این زمینه برخلاف بخش دولتی فعالانه تر عمل کرده است.
افزایش نرخ ارز چه تأثیری بر واحدهای تولیدی دارو داشته است؟

عسکری: بیش از ۷۰ درصد مواد اولیه دارویی وارداتی است. با افزایش نرخ ارز، هزینه تولید به شدت بالا رفته و برخی واحدهای صنعتی مجبور به کاهش تولید یا حتی تعطیلی موقت خطوط شده اند. این موضوع لزوم توسعه فناوری تولید مواد اولیه در داخل را پررنگ میکند و ایران باید در این زمینه منسجم عمل کرده و به فکر تولید بیشتری از میزان نیاز مواد اولیه دارویی برای تامین نیاز داخل و صادرات باشد.

راهکار اصلی موفقیت ایران در صادرات دارو چیست؟

عسکری: سه عامل کیفیت، قیمت رقابتی و بسته بندی استاندارد در موفقیت بسیار تعیین کننده هستند. همچنین، دولت باید با تسهیل مقررات صادراتی و ارائه مشوق‌های مالیاتی، به شرکتها کمک کند تا راحتتر به بازارهای جهانی وصل شوند.

دستگاه‌های تولیدکننده دارو در شرکتها چه وضعیتی دارند؟ برخی اخبار از فرسودگی بخش زیادی از این تجهیزات خبر می دهد؟

عسکری: وضعیت دستگاههای تولید دارو در بسیاری از واحدهای صنعتی کشور با دو چالش عمده روبه روست: فرسودگی تجهیزات: بخش قابلت وجهی از ماشین آلات تولید دارو، قدیمی و مستهلک شده اند. این موضوع نه تنها راندمان تولید را کاهش میدهد، بلکه احتمال خطا در فرآیند ساخت و بسته بندی داروها را افزایش می‌دهد.
مشکلات تأمین قطعات و ماشین آلات نو: به دلیل تحریمها و محدودیتهای مالی، واردات دستگاه های پیشرفته یا قطعات یدکی با دشواری و هزینه های بسیار بالا همراه است. برخی شرکتها مجبورند سالها برای دریافت یک دستگاه خاص منتظر بمانند یا از تجهیزات دست دوم استفاده کنند.
از سوی دیگر، برخی تولیدکنندگان پیشرو در سالهای اخیر با سرمایه گذاری روی نوسازی خطوط تولید و خرید دستگاههای ساخت داخل (با همکاری شرکتهای دانش بنیان) گامهای مثبتی برداشته اند. اما این روند کُند است و نیازمند حمایت های بیشتر دولت، مانند اعطای تسهیلات کم بهره یا معافیت های مالیاتی برای مدرن سازی زیرساخت هاست.

پیامدهای منفی این وضعیت چیست و راه چاره آن کدام است؟

کاهش کیفیت داروهای تولیدی در رقابت با نمونه های خارجی
افزایش هزینه های نگهداری و تعمیرات دستگاه‌های فرسوده
محدودیت در افزایش ظرفیت تولید برای پاسخگویی به تقاضای داخلی و صادرات.

و راهکار پیشنهادی برای رفع این مشکل؟

ایجاد «صندوق نوسازی صنعت دارو» با مشارکت بخش دولتی و خصوصی. توسعه همکاری با کشورهای فناور مانند هند و چین برای انتقال دانش فنی تولید دستگاههای دارویی.
تمرکز بر خودکفایی در تولید تجهیزات صنعت دارو با استفاده از ظرفیتهای مهندسی داخلی.

نقش فناوری دیجیتال در بهبود صنعت دارو چیست و ایران چقدر در این حوزه پیشرفت کرده است؟

عسکری: فناوری دیجیتال میتواند تحول عظیمی در مدیریت زنجیره تأمین، کنترل کیفیت و تحقیق و توسعه داروها ایجاد کند. استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل داده های بالینی، سیستم های ردیابی هوشمند برای جلوگیری از قاچاق دارو، یا نرم افزارهای مدیریت تولید، از نمونه های کاربردی این فناوری هاست.
متأسفانه در ایران، به دلیل محدودیت های زیرساختی و کمبود سرمایه گذاری، پیشرفت در این حوزه کُند است. بااین حال، برخی شرکتهای دانش بنیان در حال توسعه پلتفرم های دیجیتال برای رصد بازار دارو یا بهینه سازی خطوط تولید هستند. دولت باید با اختصاص بودجه ویژه و ایجاد بسترهای قانونی، سرعت تحول دیجیتال در این صنعت را افزایش دهد.

تحریمها چه تأثیری بر دسترسی ایران به فناوریهای نوین داروسازی گذاشته است؟

عسکری: تحریم ها دسترسی به فناوری های روز دنیا، ماشین آلات پیشرفته، و حتی دانش فنی را به شدت محدود کرده است. بسیاری از شرکت های خارجی به دلیل ریسک همکاری با ایران، از انتقال تکنولوژی یا فروش دستگاه های حساس خودداری میکنند. این موضوع باعث شده تولید برخی داروهای پیچیده مانند داروهای بیوسیمیلار یا واکسن های نوترکیب با تأخیر و هزینه بسیار بالا انجام شود. راهکار موقت، تکیه بر توان متخصصان داخلی و تقویت همکاری با کشورهای غیرهمسو با تحریمها مانند چین است، اما راه حل بلندمدت، توسعه خودکفایی در فناوری های کلیدی است.

آیا همکاری بین دانشگاه ها و صنعت دارو برای نوآوری وجود دارد؟

عسکری: متأسفانه این همکاری به صورت سیستماتیک و مؤثر شکل نگرفته است. اگرچه پروژه های پژوهشی مشترکی بین برخی دانشگاه ها و شرکت های دارویی انجام می شود، اما اغلب این همکاری ها محدود به مقالات علمی است و به مرحله تجاری سازی نمیرسد.
نیاز است صندوق های حمایتی ویژه برای تبدیل ایده های دانشگاهی به محصولات بازارپسند ایجاد شود. همچنین، حضور مدیران صنعت دارو در هیئت های علمی دانشگاه ها میتواند شکاف بین دانش آکادمیک و نیازهای واقعی بازار را پر کند.

چالش اصلی داروهای قاچاق و تقلبی در ایران چیست؟

عسکری: داروهای قاچاق نه تنها اقتصاد کشور را تخریب می کنند، بلکه جان بیماران را به خطر می اندازند. مشکل اصلی، نظارت ضعیف بر مرزها و فقدان سیستم ردیابی یکپارچه است. بسیاری از این داروها از مسیرهای غیررسمی وارد می شوند و در بازار سیاه به فروش میرسند.
راه حل، استفاده از فناوری بلاکچین برای رهگیری داروها از خط تولید تا داروخانه و تشدید مجازات قاچاقچیان است. همچنین، آگاهی رسانی به مردم درباره خرید دارو از مراکز مجاز ضروری است.

صنعت داروی ایران در حال حاضر چقدر در تولید مواد اولیه به خودکفایی رسیده است؟

عسکری: در مواد اولیه ساده تر مانند قرص های معمولی یا سرم های تزریقی، پیشرفت های خوبی داشته ایم، اما در مواد مؤثر پیچیده تر مانند فعال کننده های آنزیمی یا پپتیدها، هنوز وابستگی به واردات بالاست.
خوشبختانه اخیرا شرکتهایی با حمایت ستاد زیست فناوری معاونت علمی، در حال تولید برخی از این مواد هستند، اما این روند باید با اختصاص تسهیلات ارزی و معافیت های مالیاتی شتاب بگیرد.

آیا صنعت دارو با کمبود نیروی انسانی متخصص روبه رو است؟

عسکری: بله. باوجود تحصیلکردگان زیاد در حوزه داروسازی، بسیاری از نیروها جذب بازارهای دیگر، یا مهاجرت میکنند. دلیل اصلی، حقوق پایین و نبود امکانات پژوهشی جذاب در شرکت های داخلی است.
راهکار این است که شرکت ها با دانشگاه ها قراردادهای آموزشی کاری امضا کنند و نیروها از دوران دانشجویی جذب صنعت شوند. همچنین، ایجاد مراکز تحقیقاتی مجهز میتواند انگیزه متخصصان برای ماندن در کشور را افزایش دهد.

همه گیری کووید-۱۹ چه تأثیری بر صنعت داروی ایران گذاشت؟

عسکری: از یک سو، فشار بر تولید داروهای مرتبط با کرونا مانند رمدسیویر و فاویپیراویر باعث شد برخی خطوط تولید سنتی تعطیل شوند. از سوی دیگر، این بحران نشان داد ایران میتواند در شرایط اضطراری، با تکیه بر توان داخلی، نیازهای خود را تأمین کند. تجربه تولید واکسنهای داخلی مانند برکت و پاستوکووک نیز ثابت کرد با وجود تحریم ها، امکان جهش فناوری وجود دارد.
صنعت دارو چقدر به مسائل زیست‌محیطی در تولید توجه میکند؟
عسکری: متأسفانه این موضوع هنوز در اولویت بسیاری از شرکت ها نیست. پساب های شیمیایی کارخانه ها و مصرف بالای انرژی، مشکلات زیست محیطی ایجاد کرده است.
استفاده از تکنولوژی های سبز مانند بازیافت مواد زائد یا انرژی های تجدیدپذیر، نیازمند سرمایه گذاری اولیه است که بسیاری از تولیدکنندگان تمایلی به آن ندارند. دولت میتواند با اعطای مجوزهای تشویقی به واحدهای دوستدار محیط زیست، این روند را تسهیل کند.