۱۶ هزار کامیون ۵۰ ساله در جاده‌ها؛ بحران آلودگی به مرز هشدار رسید

آلودگی هوا با سهم ۶۰ درصدی منابع متحرک و نقش ۱۶ درصدی کامیون‌ها تشدید شده است؛ ناوگان فرسوده با وجود ۱۶ هزار کامیون ۵۰ ساله، بحران سلامت و ایمنی شهروندان را دوچندان کرده است.

به گزارش خبرنگار مهر، آلودگی هوا بار دیگر در تهران و کلان‌شهرها به مرز هشدار رسیده است؛ بحرانی که هر سال با آغاز فصل سرد تشدید می‌شود، اما برخلاف تصور عمومی، تنها به تولیدات صنعتی یا پدیده وارونگی هوا محدود نیست. این بار آمارهای رسمی نشان می‌دهد که «ناوگان فرسوده حمل‌ونقل» یکی از اصلی‌ترین عوامل انتشار آلاینده‌هاست؛ ناوگانی که سال‌هاست در جاده‌ها و خیابان‌ها می‌تازد و سهم قابل توجهی در مرگ خاموش شهروندان دارد.

۶۰ درصد ناوگان عمومی کشور فرسوده است
براساس آخرین داده‌ها، اکنون ۶۵ هزار و ۷۰۳ اتوبوس، ۱۱۱ هزار و ۱۰۸ مینی‌بوس، ۴۶۵ هزار و ۴۰۷ کامیون، ۵۵۸ هزار و ۱۷۳ کامیونت، و ۲۴۲ هزار و ۷۷۸ کشنده و تریلر در کشور در حال تردد هستند. اما بخش تکان‌دهنده آمار آنجاست که بیش از نیمی از این ناوگان فرسوده محسوب می‌شود:

خودرو	تعداد
اتوبوس فرسوده	۵۹ هزار و ۷۶۲
مینی‌بوس فرسوده	۹۷ هزار و ۴۵۷
کامیون فرسوده	۲۱۴ هزار و ۴۲۱
کامیونت فرسوده	۲۵ هزار و ۹۴۳
کشنده و تریلر فرسوده	۵۳ هزار و ۷۳۲

به این ترتیب، بخش قابل توجهی از خودروهای سنگین کشور که در محورهای اصلی و بین‌شهری تردد می‌کنند، عملاً فاقد استانداردهای روز ایمنی و زیست‌محیطی هستند.
سرهنگ جهانی، معاون پیشین پلیس راهور فراجا، با تأکید بر اینکه حدود ۶۰ درصد ناوگان حمل‌ونقل عمومی فرسوده است، می‌گوید: «این فقط یک آمار خشک نیست. یعنی از هر ۱۰ وسیله نقلیه‌ای که در جاده‌ها تردد می‌کند، ۶ مورد آن از نظر ایمنی مردود است. این یعنی جان میلیون‌ها مسافر هر روز در معرض خطر قرار دارد.»
این کارشناس رسمی تصادفات، یکی از نقاط ضعف جدی در مدیریت ایمنی ناوگان را رأی دیوان عدالت اداری مبنی بر لغو محدودیت سنی خودروها عنوان می‌کند؛ حکمی که به گفته او «راه را برای ورود حجم عظیمی از اتوبوس‌ها و کامیون‌های ۲۰ تا ۳۰ ساله به جاده‌ها باز کرد.»
وی توضیح می‌دهد: «از زمانی که سن فرسودگی کنار گذاشته شد و تنها معاینه فنی مبنا قرار گرفت، خودروهای بسیار فرسوده دوباره به چرخه تردد بازگشتند؛ در حالی‌که برخی از این معاینه‌های فنی نه دقیق‌اند و نه نظارت مؤثر بر آنها وجود دارد.»
سهم خودروها در آلودگی هوای تهران؛ کامیون‌ها در رتبه اول
داده‌های رسمی نشان می‌دهد که در تهران حدود ۶۰ درصد آلودگی ناشی از ذرات معلق مستقیماً به منابع متحرک (خودروها) مربوط است. در این میان، کامیون‌ها بیشترین سهم را دارند.
سهم در آلودگی ذرات معلق

کامیون‌ها	۱۶ درصد
سرویس ادارات و اتوبوس‌های سرویس	۷.۵ درصد
اتوبوس‌های شرکت واحد	۶ درصد
مینی‌بوس‌ها	۴ درصد
خودروهای سواری	۱۴ درصد
موتورسیکلت‌های کاربراتوری	۱۰ درصد
تاکسی‌ها	۲.۵ درصد
وانت‌ها	۲ درصد

همچنین سهم در آلودگی گازی نیز به ترتیب خودروهای سواری: ۳۸ درصد، موتورسیکلت‌ها: ۲۱ درصد، تاکسی‌ها: ۹.۵ درصد، وانت‌ها: ۱۰ درصد، کامیون‌ها: ۳.۵ درصد و سایر موارد مجموعاً: کمتر از ۳ درصد است.
به این ترتیب، در حالی که تنها ۴ درصد خودروهای کشور را ناوگان سنگین تشکیل می‌دهد، اثر آنها بر آلودگی چند برابر خودروهای سواری است.
۱۶ هزار کامیون ۵۰ ساله؛ رکوردی خطرناک
یکی از تکان‌دهنده‌ترین بخش‌های داده‌ها، وجود ۱۶ هزار کامیون با عمر بیش از ۵۰ سال در جاده‌هاست؛ موضوعی که مورد اشاره محمدجعفر قائم پناه معاون اجرایی رئیس جمهور نیز قرار گرفته است. این خودروها حتی فناوری دهه ۱۹۶۰ را نیز ندارند و در بسیاری موارد فاقد سیستم ترمز به‌روز، استاندارد آلایندگی یا حتی کابین ایمن‌اند.
کامیون‌های فرسوده در ایران به طور متوسط ۵۰ تا ۶۰ لیتر گازوئیل در ۱۰۰ کیلومتر مصرف می‌کنند. با نوسازی این ناوگان، میزان مصرف به ۳۲ تا ۳۵ لیتر می‌رسد؛ یعنی حدود ۴۵ درصد صرفه‌جویی.
این کاهش فقط از منظر اقتصادی مهم نیست؛ بلکه به گفته کارشناسان، هر کامیون فرسوده به اندازه ۱۰ خودروی سواری آلایندگی تولید می‌کند.
مصوبه جدید دولت؛ امیدی برای نجات ناوگان جاده‌ای
دولت اخیراً در آئین‌نامه اجرایی ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو، تبصره‌ای را تصویب کرده که واردات خودروهای سنگین را مشروط به ارائه گواهی اسقاط خودروی مشابه می‌کند.
کارشناسان این اقدام را «ضروری و نجات‌بخش» توصیف می‌کنند؛ چراکه در سال‌های گذشته واردات انجام می‌شد اما هیچ خودروی فرسوده‌ای از چرخه خارج نمی‌شد و به این ترتیب، تعداد خودروهای سنگین موجود در جاده‌ها بیشتر و رقابت ناسالم افزایش می‌یافت.
یکی از مدیران باسابقه حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای به می‌گوید: «اگر واردات کامیون برای تمامی فعالان، اعم از تولیدکنندگان و شرکت‌های حمل‌ونقل، مشروط به اسقاط باشد، شاهد جهش جدی در نوسازی ناوگان خواهیم بود. واردات بدون اسقاط، یعنی اضافه کردن خودروهای جدید به ناوگانی که همین حالا هم بیش از حد متراکم و فرسوده است.»
به گزارش مهر، بررسی داده‌ها یک حقیقت روشن را نشان می‌دهد و آن اینکه بدون نوسازی ناوگان حمل‌ونقل، هیچ برنامه‌ای برای کاهش آلودگی هوا موفق نخواهد شد.
در شرایطی که سهم منابع متحرک در آلودگی تهران بیش از ۶۰ درصد و سهم کامیون‌ها در ذرات معلق به شکل نگران‌کننده‌ای بالاست، ادامه تردد خودروهای ۳۰ تا ۵۰ ساله نه‌تنها سلامت شهروندان، بلکه ایمنی جاده‌ها و مصرف سوخت کشور را به شدت تهدید می‌کند.
مصوبه جدید دولت، اگر به‌درستی اجرا شود، می‌تواند بزرگ‌ترین گام در دهه اخیر برای خروج ناوگان فرسوده و کاهش آلودگی هوا باشد. اما شرط آن، نظارت جدی و اجرای بدون استثناست؛ زیرا سلامت میلیون‌ها نفر به این تصمیم وابسته است.